دَریای سیاه دریایی است واقع در جنوب شرقی اروپا منشعب از دریای مدیترانه. دریای سیاه بین آسیا و اروپا واقع شده و حد غربی قفقاز را تشکیل میدهد. دریای سیاه در شمال توسط تنگه کرچ به دریای آزوف و در جنوب غربی به وسیله تنگه بُسفُر به دریای مرمره و مدیترانه متصل میشود. این دریا، شش کشور همکرانه با آن، یعنی کشورهای روسیه، رومانی، بلغارستان، اوکراین، گرجستان و ترکیه را، از طریق دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس پیوند میدهد.
مناطق کرانهای دریای سیاه در غرب و شمال هموار است اما در سمت شرق و جنوب و در حوالی شبهجزیره کریم کوهستانی است. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سرزمین اصلی مردم هندواروپایی (و بنابر این آریاییها) دشتهای شمال دریای سیاه بوده است.
پنج رود بزرگ به نامهای دانوب، دنیپر، دنیستر، دون و کوبان به دریای سیاه میریزند. نام چهار رود اول، همگی از ریشه زبانهای ایرانی است و از واژه سکایی *دانو (dānu*) گرفته شده که به معنی رودخانه در زبان سکاها است. افزون بر پنج رود بزرگ یادشده، چهار رود نیز از ترکیه به این دریا میریزد که به ترتیب از غرب به شرق عبارتند از: سقاریه، قیزیلایرماق، یشیلایرماق، و چوروه. ریزشگاه چوروه به دریا در باتومی گرجستان است.
در متون قدیمی فارسی به این دریا، دریای کرز (گرز = گرج)، دریای کُرزیان (گرزیان = گرجیان)، دریای روس، دریای بنطس/بنطش، و دریای طرابزن میگفتند.[۴]
صاحب حدود العالم زیر عنوان دریای کرزیان مینویسد: او را دریای بنطس خوانند حد مشرق او حدود الان است و حد شمال جایها بجناک و خزران و مروات و بلغار اندرونی و قلاب است و از حد مغرب او ناحیت برجان است و از وی حد جنوب ناحیت روم است و درازای این دریا هزاروسیصد میل است اندر پهنای سیصدوپنجاه میل است.
یونانیان به این دریا Euxenos Pontos (به معنی دریای مهماننواز) میگفتند.
تشکیل دریای سیاه در اواخر دوره پلیوسن آغاز و در ائوسن و بعد از آن بپایان رسیدهاست. این دریا در اواخر پلیوسن پایینی در ارتباط با بالا آمدن کوههای قفقاز، از دریای خزر جدا شدهاست. ناهمواریهای آن از گودیها (به عمق بیش از ۲۰۰۰ متر) و در شمال غرب از آبهای کمعمق فلات قارهای (تا عمق ۱۲۰ متری) تشکیل شدهاست. اقلیم دریای سیاه قارهای و تحت تأثیر اقیانوس اطلس قرار دارد. در زمستان در شمال شرق و شمال، در ارتباط با طوفانها، گردابهای متعددی تشکیل میشود.
مساحت دریای سیاه ۴۳۲۰۰۰ کیلومتر مربع، درازای آن ۱۱۴۸ کیلومتر و عرض آن ۶۱۵ کیلومتر است. مساحت حوزه آبریز آن به ۲۰۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع برآورد میشود. حجم آب این دریا حدود ۵۴۷۰۰۰ کیلومتر مکعب است. سواحل آن عمدتاً کوهستانی است. خلیجهای مهم آن در سواحل شمال غربی و غرب عبارتند از: کارکی نیت، کالامیت، دنپر - بوگ، دنستر و در سواحل جنوبی «سینوپ» و «سامسون». شبه جزیره کریمه در شمال دریای سیاه واقع شدهاست. از جزایر بزرگ آن «بِرِزان» و جزیره مار (ازمیینی) را میتوان نام برد.
کشورهای ساحلی دریای سیاه عبارتند از گرجستان در شرق، روسیه و اوکراین در شمال، رومانی و بلغارستان در غرب و ترکیه در جنوب. کل طول سواحل دریای سیاه ۴۳۴۰ کیلومتر است که شامل سواحل گرجستان ۳۱۰ کیلومتر، فدراسیون روسیه ۴۷۵ کیلومتر، اوکراین ۱۶۲۸ کیلومتر، رومانی ۲۲۵ کیلومتر، بلغارستان ۳۰۰ کیلومتر، و ترکیه ۱۴۰۰ کیلومتر است. بندرهای عمده دریای سیاه عبارتند از اودسا، سواستوپول، کرچ، نیکالایف (در اوکراین)، نوووروسیسک، توآپسه، سوچی (در روسیه)، باتومی، سوخومی، پوتی (در گرجستان)، ترابوزان، سامسون، سینوپ (در ترکیه)، کونستانزا (در رومانی)، بورگاس و وارنا (در بلغارستان).
شهرهای مهم واقعشده بر کرانههای این دریا عبارتاند از کنستانتا، مانگالیا، بورگاس، وارنا، اودسا، سواستوپول، یالتا، کرچ، نووروسیسک، سوچی، سوخومی، پوتی، باتومی، ترابزون، سامسون و زونگولداک.
اهمیت حمل و نقل دریای سیاه بسیار زیاد است. حدود ۲۵ درصد واردات و ۵۰ درصد صادرات شوروی سابق از طریق دریای سیاه انجام میشدهاست. دریای سیاه از طریق کانال ولگا - دن، به رودخانه ولگا و دریای خزر متصل میشود. کالاهایی متعددی چون غلات، نفت، زغال سنگ، نمک، فلزات، ماشین آلات و سایر کالاها در این دریا حمل و نقل میشود
اسب دریایی
عروس دریایی